Konstytucja RP
Konstytucja to najważniejszy akt prawny w państwie — fundament jego ustroju, zwany często „ustawą zasadniczą”. Ustanawia podstawowe zasady funkcjonowania państwa, określa prawa i obowiązki obywateli oraz reguluje relacje między władzą a społeczeństwem. W Polsce obowiązuje Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku, przyjęta w referendum narodowym i podpisana przez Prezydenta RP Aleksandra Kwaśniewskiego. Weszła w życie 17 października 1997 roku.
Już w Preambule podkreślono, że dokument opiera się na uniwersalnych wartościach: prawdzie, sprawiedliwości, dobru wspólnym, solidarności i wolności. Uznaje ona również znaczenie historii Polski, tradycji chrześcijańskiej oraz odwołuje się do odpowiedzialności za przyszłe pokolenia.
Ważną cechą konstytucji jest jej najwyższa moc prawna – oznacza to, że wszystkie inne akty prawne (ustawy, rozporządzenia, uchwały) muszą być z nią zgodne. Nad zgodnością ustaw z Konstytucją czuwa Trybunał Konstytucyjny, który może unieważnić przepisy sprzeczne z ustawą zasadniczą.
Konstytucja to nie tylko zbiór przepisów, ale też symbol demokracji i wolności. Jej przestrzeganie wymaga świadomych obywateli, którzy rozumieją, że prawa gwarantowane w Konstytucji – jak wolność słowa, zgromadzeń, czy prawo do nauki – są nierozerwalnie związane z odpowiedzialnością i poszanowaniem praw innych.
Czy wiesz, że nie każde państwo ma jedną, spisaną konstytucję?
Na przykład Wielka Brytania nie ma jednego dokumentu z napisem „Konstytucja”. Zamiast tego obowiązuje tam prawo zwyczajowe – czyli zbiór różnych ustaw, precedensów sądowych i tradycji, które razem tworzą coś w rodzaju niepisanej konstytucji.
W dawnej Polsce było podobnie. I Rzeczpospolita nie miała jednej spisanej konstytucji, ale jej ustrój opierał się na licznych przywilejach szlacheckich i aktach prawnych, np. konstytucji Nihil novi z 1505 roku, która wprowadzała zasadę, że król nie może wydawać ustaw bez zgody sejmu. Najpełniejszym wyrazem tej „niepisanej konstytucji” były artykuły henrykowskie, podpisane przez każdego nowo wybranego króla. Ograniczały one władzę monarchy i mówiły jasno: w Polsce to prawo, a nie władca, jest najważniejsze.
Przełomem był 3 maja 1791 roku, kiedy Sejm Czteroletni uchwalił Konstytucję 3 maja – pierwszą w Europie i drugą na świecie (po amerykańskiej). W XIX wieku, mimo utraty niepodległości, Polacy nie zapomnieli o idei konstytucji. Księstwo Warszawskie (1807) i Królestwo Polskie (1815) miały swoje konstytucje, które gwarantowały pewne prawa obywatelskie. Niestety, obie obowiązywały krótko – ich losy zakończyły się wraz z upadkiem Napoleona i po powstaniu listopadowym.
Kiedy Polska odzyskała niepodległość po I wojnie światowej, w 1919 roku uchwalono tzw. małą konstytucję – tymczasowy dokument porządkujący władzę w państwie. Dwa lata później, w 1921 roku, powstała Konstytucja marcowa, która wprowadziła system parlamentarny: rząd był odpowiedzialny przed Sejmem, a prezydent miał niewielkie uprawnienia.
W 1935 roku przyjęto Konstytucję kwietniową. Dała ona prezydentowi bardzo dużą władzę – mógł rozwiązywać parlament, powoływać rząd i nawet wskazać swojego następcę. Dzięki temu w czasie II wojny światowej udało się zachować ciągłość państwa i działać na emigracji.
Po wojnie, w 1952 roku przyjęto nową konstytucję – Konstytucję Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (PRL). Na papierze wyglądała pięknie: gwarantowała wolność i równość. W latach 80. w wyniku rozmów Okrągłego Stołu (1989) konstytucję PRL znowelizowano: przywrócono Senat i urząd prezydenta, a wkrótce potem – także dawną nazwę państwa: Rzeczpospolita Polska. Zapisano też, że Polska jest demokratycznym państwem prawa.
W 1992 roku uchwalono jeszcze tzw. małą konstytucję, która obowiązywała do 1997 roku. Właśnie wtedy powstała obecna Konstytucja RP, która do dziś określa zasady funkcjonowania naszego państwa, gwarantuje prawa i wolności obywateli oraz opiera się na wartościach: godności, wolności, równości i solidarności.
Materiały dodatkowe:
